Notes for Assam TET-02 Sub: CDP

শিশুৰ বিকাশ আৰু শিক্ষণ বিজ্ঞান
(Child Development & Pedagogy)
খণ্ডঃ ২

বিকাশৰ স্তৰ নিৰ্ধাৰণঃ

মানুহৰ বিকাশৰ স্তৰ বা পৰ্যায়কেইটাৰ বিভাজন আৰু তাৰ সময়সীমা নিৰ্ধাৰণৰ ক্ষেত্ৰত চিন্তাবিদসকলৰ মাজত মত-পাৰ্থক্য থকা দেখা যায়। ইয়াৰ এক সংক্ষিপ্ত বিৱৰণ তলত দাঙি ধৰা হৈছে।

 

ৰুচোৰ বিভাজনঃ
শিশু-শিক্ষা আৰু বিকাশৰ দিশত স্তৰ বিভাজনৰ ক্ষেত্ৰত দাৰ্শনিক ৰুচোৰ নাম প্ৰথমেই উল্লেখযোগ্য। তেওঁৰ বিভাজিত স্তৰকেইটা হৈছে-

জন্মৰ পৰা ৫ বছৰলৈ শৈশৱ কাল

৫-১২ বাল্যকাল

১২-১৫ ল’ৰালি বা প্ৰাক্‌-কৈশোৰ কাল

১৫-২০ বয়:প্ৰাপ্তি বা শেহতীয়া কৈশোৰ কাল

আৰ্ণেষ্ট জ’নচৰ বিভাজনঃ
ৰুচোৰ বিভাজনৰ লগত সংগতি ৰাখি আৰ্ণেষ্ট জ’নচে আন এটা নিৰ্ভৰযোগ্য স্তৰ বিভাজন কৰে। এইকেইটা হৈছে-

জন্মৰ পৰা ৫ বছৰলৈ শৈশৱ কাল

১২ বছৰলৈ শেহতীয়া বাল্যকাল

১৮ বছৰলৈ কৈশোৰ কাল

১৮ বছৰৰ পিছত বয়:প্ৰাপ্তি কাল

ৰাইবাৰ্ণৰ বিভাজনঃ
শিক্ষাবিদ ৰাইবাৰ্ণে বিকাশৰ স্তৰ অধিক সূক্ষ্মভাৱে বিভাজন কৰি দেখুৱায়। তেওঁৰ এই বিভাজনকেইটা হৈছে-

শৈশৱ– জন্মৰ পৰা আঢ়ৈ বছৰলৈ

আগতীয়া বাল্যকাল- তিনিৰ পৰা ছয়-সাত বছৰ (মানসিক বিকাশ পৰ্যায়)

অৱস্থানৰ প্ৰাপ্তি কাল- ছয়-চাৰে ছয়ৰ পৰা আঠ বছৰ (দৈহিক বিকাশ পৰ্যায়)

শেহতীয়া বাল্যকাল- আঠৰ পৰা বাৰ বছৰ (মানসিক বিকাশ পৰ্যায়)

আগতীয়া কৈশোৰ- বাৰৰ পৰা চৈধ্য বছৰ (দৈহিক বিকাশ পৰ্যায়)

শেহতীয়া কৈশোৰ- চৈধ্যৰ পৰা ওঠৰ বছৰ (মানসিক বিকাশ পৰ্যায়)

 

ওপৰত কৰা এনেবোৰ সূক্ষ্ম বিভাজনৰ পৰা বিকাশৰ স্তৰ সাধাৰণভাৱে আলোচনা কৰিবলৈ চাৰিটা ভাগত বিভক্ত কৰি তুলিব পাৰি। এইকেইটা হৈছে- শৈশৱ কাল, বাল্যকাল, কৈশোৰ আৰু বয়:প্ৰাপ্তি। ইয়াৰে প্ৰথম তিনিটা স্তৰ শিক্ষা-বিকাশৰ দিশৰ পৰা অধিক স্পষ্ট আৰু গুৰুত্বপূৰ্ণ।

শৈশৱ কালঃ
জন্মৰ পৰা ৫ বছৰ বয়সলৈকে জীৱনৰ এই আগলি সময়ছোৱাক শৈশৱ কাল বুলি জনা যায়। শৈশৱৰ ক্ৰমাগত বিকাশৰ গতি এনে ধৰণৰ-

• জন্মৰ পৰা ৫ বছৰলৈ শৈশৱ কাল।
• জন্ম হোৱাৰ পৰা নাড়ী সংযোগ বিচ্ছিন্ন নকৰালৈকে সদ্যোজাত বোলা হয়।
• নাড়ী সংযোগ বিচ্ছিন্ন হোৱাৰে পৰা প্ৰায় এমাহ সময়লৈকে নৱজাত।
• নৱজাত শিশুৰ বিশেষত্ব হৈছে পৰিবেশত দৈহিক সমাযোজন স্থাপনৰ বাবে কৰা চেষ্টা।
• এই সময়ত শিশুৰ দৈহিক প্ৰতিক্ৰিয়াক বোলা হয় প্ৰতিবৰ্ত ক্ৰিয়া পৰ্যায়।
• নৱজাত পৰ্যায়ৰ অন্তত দুবছৰৰ শেষলৈকে বোলা হয় শিশুৰ কেঁচুৱা কাল।
• এই সময়ত দৈহিক বিকাশৰ গতি হয় সৰ্বাধিক।
  

শৈশৱৰ দেহ-মানসিক বিকাশৰ বৈশিষ্ট্যঃ

শৈশৱ কালে ব্যক্তিৰ পৰৱৰ্তী বিকাশৰ ভেঁটি স্থাপন কৰে। শিশু-বিকাশৰ দিশবোৰ হৈছে- দৈহিক, মানসিক, আৱেগিক আৰু সামাজিক। এনেবোৰ দিশৰ বিকাশৰ বৈশিষ্ট্যবোৰ তলত উল্লেখ কৰা হৈছে-

• দৈহিক বিকাশৰ দ্ৰুততা- দ্ৰুত দৈহিক বিকাশ হৈ উঠে যদিও শিশু দৈহিকভাৱে পৰনিৰ্ভৰশীল হৈ থাকে।
• সঞ্চালন ক্ষমতাৰ বিকাশ- দেহৰ অংগ সঞ্চালন, নিয়ন্ত্ৰণ আৰু সমন্বয় সাধন ক্ষমতা সি আয়ত্ব কৰি উঠে।
• খেলা প্ৰৱণতা- খেলা প্ৰৱণতাই শিশুক অংগ সঞ্চালনৰ দ্ৰুততা আৰু ক্ৰিয়া পটুতা প্ৰদান কৰে।
• সংবেদনাত্মক বিকাশ- সংবেদন অনুভূতিৰ বিকাশ হৈ উঠি দৃষ্টি, শ্ৰৱণ আৰু স্পৰ্শ অনুভূতিৰে মানসিক জীৱন গঢ় দি তোলে।
• ভাষা বিকাশ- কথিত আৰু লিখিত ভাষা জ্ঞান আয়ত্ব কৰি সি সুখ-দুখৰ অনুভূতি ভালদৰে প্ৰকাশ কৰিব পাৰে।
• কৌতূহল প্ৰৱণতা- মানসিক বিকাশে শিশুক তাৰ পৰিবেশৰ প্ৰতি অধিক কৌতূহলী কৰি তোলে।
• কল্পনা প্ৰৱণতা- শিশু অধিক কল্পনাপ্ৰৱণ হৈ উঠি মনত বাস্তৱ-অবাস্তৱৰ মাজত ভ্ৰান্তিৰ সৃষ্টি হয়।
• সৰ্বপ্ৰাণবাদিতা- শিশুৱে সজীৱ আৰু নিৰ্জীৱৰ মাজত পাৰ্থক্য ধৰিব নোৱাৰি সৰ্বপ্ৰাণবাদিতাৰ আচৰণ প্ৰদৰ্শন কৰে।
• অনুকৰণ প্ৰৱণতা- অপৈণত জ্ঞান-অভিজ্ঞতাৰ ফলত শিশু অধিক অনুকৰণপ্ৰিয় হৈ উঠে।
• প্ৰবৃত্তিমূলক প্ৰৱণতা- চিন্তা-যুক্তি, বিচাৰ-বিবেচনাৰ অভাৱত শিশু-আচৰণত অধিক প্ৰবৃত্তিমূলক প্ৰৱণতা পৰিলক্ষিত হয়।
• আৱেগৰ স্থায়ীত্বহীনতা- শিশু আৱেগিকভাৱে অপৈণত হৈ থকা হেতুকে তাৰ সুখ দুখবোৰ ক্ষণস্থায়ী হয়।
• আত্মকাম প্ৰৱণতা- শিশুৰ যৌন-জীৱন থাকে আৰু ইয়াক আত্ম-কাম প্ৰৱণতা বুলি জনা যায়।

আত্ম-কেন্দ্ৰিকতা- শিশুৰ ভাৱ-চিন্তা একান্ত ব্যক্তিকেন্দ্ৰিক আৰু আত্মকেন্দ্ৰিক। সি সামাজিক মনোভাৱ আৰু আচৰণ প্ৰদৰ্শন কৰিব নোৱাৰে।

 

পূৰ্বৱৰ্তী খণ্ডৰ বাবে ইয়াতে ক্লিক কৰক

(Click here for Previous Part) 

 

 

পৰৱৰ্তী খণ্ডৰ বাবে ইয়াতে ক্লিক কৰক

(Click here for Next Part) 

তথ্য আৰু গ্ৰাফিকচঃ ইণ্টাৰনেট
(আগলৈ...)